Urk op de kaart
In 1958 verscheen bij de Stichting Urker Uitgaven (SUU) VERANDERD LAND, waarin Tromp de Vries, aan de hand van oude kaarten van Urk, liet zien hoeveel veranderingen het eiland in de loop der eeuwen heeft ondergaan
De beschrijvingen bij de kaarten op deze website zijn, met toestemming van de SUU, hieruit overgenomen
Het aandachtig bekijken van oude kaarten is een boeiende aangelegenheid. Vooral als men een aantal kaarten uit verschillende perioden kan vergelijken, is het treffend te zien wat er allemaal veranderd is. In het bijzonder geldt dat wel voor het eiland Urk, dat in enkele eeuwen tijd, zowel door bodemverlies als door de drooglegging van de Noordoostpolder (v/h Noordoostelijke Polder), zulke ingrijpende veranderingen heeft ondergaan.
De kaarten overlappen vier eeuwen. Naar de toestand van vóór die tijd kan slechts gegist worden, hoewel door wetenschappelijk onderzoek en luchtfoto's van de polderbodem er al heel wat gegevens boven water zijn gekomen die verhelderend kunnen werken. Onder meer door Anne Post is er veel onderzoek gedaan, resultaten zijn o.m. te vinden op internet: Sudergo-Urk-Emelweerd-Kuinreomstreeks1100-1200.pdf (dorpshistorie.nl) en in de door hem geschreven Urcker Kroniek: Van aanzienlijk territorium tot klein eiland
We beginnen met een kaart van Menso Alting van Nederland in het jaar 700 AD. Het gebied tussen de hoge gronden van de Veluwe en Drenthe en de kust wordt bewoond door Friese volksstammen. De Veluwe en het Drents plateau door Saksische stammen. Legers onder bevel van Frankische heersers, vergezeld van monniken, trekken de door Friezen en Saksen bewoonde gebieden binnen om dit land onder hun macht te brengen en de bewoners te kerstenen. Op strategische punten worden burchten en kerken gebouwd als onderkomen voor krijgers en predikers om van daar uit de macht te handhaven en het geloof te verkondigen.
In het Flevomeer ligt Flevo Insula, waarvan Urk en Schokland nog deel uit maken.
- In een oorkonde van 1225 staat uitvoerig beschreven dat het klooster van St. Pantaleon een welvarende bezitting had in he gebied van Urck
- in 1245 wordt St. Pantaleon nog in een oorkonde genoemd met bezit in de landen van Urck, maar daarna niet meer. Na 1245 moet er een zeer zware stormvloed zijn geweest waarbij ook in dit deel van het gebied de venige bovengrond is weggeslagen en het land onder water kwam te staan
- in 1272 wordt al gesproken van Suderzee, zodat mag worden aangenomen dat door fors landverlies de landen van Urck aanmerkelijk kleiner werden en er al eilandvorming optrad
- in 1309 wordt vermeld dat de kerk en de landen van Urck onder het klooster van St. Odulphus van Stavoren vallen
- op kaarten van 1600 is nog een klein eilandje te zien direct ten zuidwesten van het huidige Urk met daarop en kerk die in 1590 is ingestort. Bronnen melden dat Urkers voor 1590 een tijdlang door het water naar de kerk moesten gaan. Het eilandje verdwijnt uiteindelijk in de zee onder water
- in 1668 maakt een gezworen landmeter in opdracht van Amsterdam de eerste betrouwbare kaart van Urk. Het eiland heeft dan al min of meer de vorm die et bij de inpoldering in de twintigste eeuw had
Anne Post, Het territorium Urck, Urcker Kronieken, jaargang 2020, nr. 1