Urk op de kaart 1539
De eerste Urker die een aantal oude landkaarten bestudeerde was C. de Vries. Hij merkt in zijn 'Geschiedenis van het eiland Urk' o blz. 110 op dat het eiland op zichzelf voor de kaartenmakers van weinig belang wad. het had alleen betekenis (voor de scheepvaart) door de plaats van zijn ligging. Om de precieze vorm en grootte van Urk bekommerde men zich weinig, al was de een wel nauwkeuriger dan de ander. Vergelijkt en verschillende kaarten, dan zijn grootte en vorm bij benadering te bepalen. De schrijver vervolgt dan:
"In het Britse Museum te Londen wordt een tekening van de Noordzee bewaard, vermoedelijk reeds van vóór 1500 1). De aan de kust liggende, toen bekende plaatsen, meest handelssteden, komen er op voor. Denkelijk heeft een Engelse schipper of stuurman een tekening gemaakt van het gebied, dat hij bevoer en zoals hij zich dat voorstelde
Dat de schets volgens onze opvatting van kaartwerk grote fouten moet vertonen spreekt wel vanzelf. Dat is vooral het geval met het deel wat wij bespreken. Het in no 2459 van de Inventaris Hingman in het Algemeen Rijksarchief (nu: Nationaal Archief) in Den Haag en brengt in kaart het bevaren gedeelte van Holland. Het is el eigenaardig dat Urk is aangeduid met de naam Hurke. De Engelsman heeft die naam blijkbaar gehoord van een Urker zelf. Voor hem, die weet hoe de Urkers met de h kunnen omspringen, is dat volstrekt niet vreemd. De schepen, die op de kaart te zien zijn, zijn alle handelsvaartuigen. Een man van de grote vaart bekommerde zich niet om vissersboten. Drie van die schepen ziet men in de mond van het Marsdiep. De beste vaargeul liep blijkbaar tussen de North en South Hag (noorder- en zuider Haaks) door. De andere ingang van de Zuiderzee "the Fle" (het Vlie) was beter voor kleinere vaartuigen geschikt, zoals men er een op aan ziet zeilen
1) Het betreft een calque van het linker bovendeel van een kaart uit 1539 van de Noordzee in de British Library (BL Cotton MS Augustus I.ii.64). Het is vooralsnog niet duidelijk hoe de calque in het bezit van het Nationaal Archief is gekomen. Hingman dateerde de kaart abusievelijk als 15e eeuws.
In de British Library te Londen bevinden zich drie manuscriptkaarten uit de periode 1539-1540 waarop de Nederlandse kust is afgebeeld, welke vervaardigd zijn in het kader van de planning van de overtocht van Anna van Kleef, de vierde echtgenote van Hendrik VIII, naar Engeland.
Tromp de Vries, Veranderd Land, blz. 12 en 13
Op een andere kaart, ook in handschrift, van de Inventaris Hingman (no 2461), waarbij het vooral te doen was om de dijken van het Noorderkwartier, komt ook Urk voor, nu aangeduid als Urck. De kaart kan van de eerste helft van de 16e eeuw zijn. Evenals bij de vorige kaart is het oosten bovenaan. Voor de oostkust van de Zuiderzee, aangegeven als "die Zuyder Zee, is in het wilde weg een lijn getrokken. Opmerking verdient dat de Noordzee "die soute zee" wordt genoemd
Tromp de Vries, Veranderd Land, blz. 13 en 14
n 1536 gaven de Staten van Holland aan Jacobus van Deventer, een bekend landmeter en kaartenmaker, de opdracht, een kaart van het "land van Hollandt" te maken, Deze kaart zal dus den toestand van omstreeks 1540 weergeven.
Op deze kaart is het noorden bovenaan geplaatst, terwijl de Zuiderzee nagenoeg den vorm heeft, zoals wij dien gekend hebben. "Urck', "Emeloirt", en "Ens" komen er ook op voor.
De verhouding in aanmerking genomen, komen de vrm en de groote van Urk ongeveer met die van de vorige kaart overeen. Het aantrekkelijke van de kaart van van Deventer is weer, dat op de zee verschillende vaartuigen te zien zijn. De kleinste, ook van zeilen voorzien, kunnen vissers-, maar ook vrachtscheepjes betekenen. Doch zoals ik reeds zeide de Urkers gebruikten in die tijd zulke vaartuigen nog niet. Ofschoon om boven reeds genoemde redenen niet aan te nemen is, dat de tekening van Urk op de genoemde kaaren de nauwkeurigheid ook maar van verre nadert, is toch wel na te gaan, dat het eiland toen heel wat groter moet zijn geweest dan het in onze tijd was".
Tromp de Vries, Veranderd Land, blz. 14